Drętwienia, mrowienia, skurcze i drżenia - wszystko o tężyczce.

[i.Sensei]

Tężyczka, choć mało znana, okazuje się bardzo częstą przyczyną konsultacji na ostrym dyżurze. Czym się objawia i jak ją zdiagnozować? Schorzenie to wykrywane jest zazwyczaj zupełnie przypadkowo u osób na pozór zdrowych, które zgłaszają nietypowe dolegliwości. Nierzadko dotyczy ludzi młodych i aktywnych.

Tężyczka (łac. tetania, ang. tetany) jest stanem chorobowym, który manifestuje się zwiększoną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Najczęściej wiąże się z nieprawidłową gospodarką wapnia. Do jej charakterystycznych objawów należą napadowe skurcze mięśni. Wyróżnia się dwie postacie tego schorzenia: jawną (hipokalcemiczną, spowodowaną niedoborem zjonizowanego wapnia) i utajoną (normokalcemiczną, występującą przy prawidłowym poziomie wapnia, a niedoborze magnezu). Ta druga, znana też jako spazmofilia, jest znacznie częstsza i trudniejsza do zdiagnozowania. Rozwojowi tężyczki, prócz niedostatecznych ilości wapnia i magnezu, sprzyjają również niskie wartości potasu, zwiększony poziom fosforu, zasadowica (zakłócenie równowagi kwasowo-zasadowej krwi w kierunku przewagi zasad) i stany nadpobudliwości emocjonalnej.

Rozliczne przyczyny

Wśród przyczyn teżyczki wymienia się między innymi nieprawidłową dietę, alkoholizm, alergie, cukrzycę, schorzenia endokrynologiczne (np. niedoczynność przytarczyc), predyspozycje genetyczne, terapię inhibitorami pompy protonowej (istnieją doniesienia o powodowaniu przez te leki hipomagnezemii i wtórnej hipokalcemii) oraz niedobór witaminy D. Osiemdziesiąt procent przypadków wspomnianej niedoczynności przytarczyc jest następstwem niezamierzonego ich wycięcia podczas operacyjnego usuwania tarczycy (tyreoidektomii) i innych zabiegów w obrębie szyi. Stan ten może współistnieć z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy, czyli chorobą Hashimoto.

Postać jawna

Napady tężyczki jawnej mają z reguły łagodny przebieg, objawiając się drętwieniem skóry dystalnych części kończyn i wokół ust (tzw. rybim pyszczkiem), mrowieniem opuszków palców, skurczem mięśni stóp i dłoni z maksymalnym zgięciem wszystkich stawów czwartego i piątego palca przy jednoczesnym wyprostowaniu kciuka, palca wskazującego i środkowego (tzw. ręką położnika), uczuciem niepokoju, który może narastać do lęku przed śmiercią włącznie, oraz hiperwentylacją. Sporadycznie towarzyszą im cięższe symptomy, w tym zagrażające życiu, takie jak uogólnione drgawki z utratą przytomności, skurcze mięśni krtani czy zaburzenia rytmu serca. Jeszcze rzadziej dochodzi w ich trakcie do przygryzienia języka. Ze względu na podobieństwo niektórych objawów napady tężyczki są często mylone z atakami padaczki. Kiedy ustępują, raczej nie obserwuje się zaburzeń świadomości. Pomiędzy nimi pacjent skarży się przede wszystkim na rozdrażnienie, osłabioną koncentrację, uczucie ciągłego napięcia i zmęczenie.

Postać utajona

Symptomy ogólne tężyczki utajonej są bardzo niecharakterystyczne i przypominają obraz tężyczki jawnej pomiędzy napadami. Należą do nich: duszność spoczynkowa, ataki hiperwentylacyjne, niepokój, lękliwość, obniżony nastrój, bezsenność, osłabienie, stałe uczucie zmęczenia, zasłabnięcia napadowe, trudnoiści w koncentracji uwagi, drażliwość, zaburzenia pamięci, wady wymowy (np. zacinanie się), wzmożona pobudliwość i lęki napadowe, zwane inaczej napadami paniki (ang. panic attacks disorder). Niekiedy u chorego pojawia się nawet psychoza z objawami wytwórczymi. W związku z tym bardzo ważna jest pomoc psychologa. Wymienionymi objawami psychicznymi mogą towarzyszyć objawy wegetatywne, takie jak kołatanie serca, kłucie w klatce piersiowej, bóle brzucha, nudności, skurcze mięśni i drżenie rąk.

Znamienne objawy neurologiczne

Rozpoznanie tężyczki utajonej ułatwia test kliniczny polegający na zbadaniu trzech objawów neurologicznych: Chvostka, Trousseau i Lusta. Pierwszy to gwałtowny skurcz mięśni mimicznych twarzy w odpowiedzi na uderzenie młoteczkiem w pień nerwu twarzowego, drugi - przymusowe ustawienie palców dłoni w rękę położnika na skutek niedokrwienia przedramienia spowodowanego uciskiem mankietu do mierzenia ciśnienia tętniczego krwi. Objaw Trousseau można zaobserwować podczas próby tężyczkowej, zwanej też próbą ischemiczną. Badanie to jest jednym z elementów elektromigrafii (EMG), a przeprowadza się je przy użyciu opaski uciskowej, zakładanej na ramię, aby wstrzymać przepływ krwi, oraz elektrody igłowej, umieszczanej między kciukiem a palcem wskazującym, która rejestruje potencjały charakterystyczne dla tężyczki. Ostatni z wymienionych, objaw Lusta, manifestuje się odwiedzeniem stopy po uderzeniu młoteczkiem neurologicznym w nerw strzałkowo wspólny.

Tężyczka a dieta

Przyczyną niedoboru trzech kluczowych dla rozwoju tężyczki pierwiastków, a więc wapnia, magnezu i potasu, może być ich niedostateczna podaż, zwłaszcza w okresach o wzmożonym zapotrzebowaniu na składniki mineralne (np. podczas ciąży), czy też zaburzone wchłanianie z przewodu pokarmowego. Na biodostępność wapnia istotny wpływ ma fosfor. Pierwiastki te reagują ze sobą, tworząc trudno przyswajalny związek, fosforan wapnia, dlatego ich stosunek w diecie powinien wynosić jeden do jednego. Fosfor nie służy również przyswajalności magnezu. Warto o tym pamiętać, ponieważ udział tego pierwiastka we współczesnym menu jest dość duży. Zawiera go wiele produktów spożywczych, najwięcej zaś żywność wysokoprzetworzona. Podstawowe źródła wapnia w diecie przeciętnego Polaka stanowi nabiał. Minerał ten występuje obficie także w roślinach strączkowych, kaszach gruboziarnistych, migdałach, pestkach słonecznika, nasionach sezamu, brokułach, suszonych figach, kapuście i zielonych warzywach liściastych. Należy jednak zaznaczyć, że roślinne źródła wapnia mają mniejszą wartość, ze względu na nisko przyswajalność pierwiastka. Zawarte w pokarmach roślinnych szczawiany, fityniany i błonnik ograniczają jego wchłanianie. Magnez z kolei można znaleźć w orzechach, migdałach, kiełkach zbóż, otrębach, produktach zbożowych z pełnego przemiału, nasionach strączkowych, kakao, czekoladzie i bananach. Odpowiednio zbilansowana dieta jest najważniejszym elementem profilaktyki tężyczki. Powinna ona uwzględniać w szczególności produkty bogate w wapń, magnez i witaminę D. Na szczęście coraz częściej zwraca się uwagę na rolę diety w różnych schorzeniach. Czasem już niewielkie zmiany, na przykład wykluczenie z codziennego jadłospisu niektórych składników, przynoszą duże korzyści zdrowotne.

Skomplikowana diagnostyka

Tężyczka jest niestety zwykle bardzo późno diagnozowana. Dotyczy to zwłaszcza jej postaci utajonej. W diagnostyce tego schorzenia konieczne jest oczywiście oznaczenie wapnia, magnezu i potasu, najlepiej ich form zjonizowanych, oraz przeprowadzenie wspomnianej próby tężyczkowej. Dodatkowo powinno się wykonać elektroencefalografiuę (EKG) i ultrasonografię (USG) serca. Dla absolutnej pewności niezbędne są poszerzone badania labolatoryjne obejmujące oznaczenie poziomu kreatyniny, mocznika, sodu, fosforanów, hormonów, tarczycy, witaminy D i fosfatazy zasadowej, a także analizę ogólną moczu oraz dobowe wydalanie z nim wapnia, fosforu i magnezu.